Στα μονοπάτια της ιστορίας και του πολιτισμού... της Στυλιανής Καλεντάκη, αρχαιολόγου

… σε διαδρομές που άλλοι γνωρίζουμε κι άλλοι θα γνωρίσουν, μας ταξιδεύει το βιβλίο του Αντώνη Δημ. Κακουδάκη (Λεφουτσαντώνη) Ένας βόλακας από το πουθενά, που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις εκδόσεις ΝΙΚΗ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε. Κι αν ο τίτλος και το εξώφυλλο, με μια πρώτη προσέγγιση, αποκαλύπτουν την ποιητική και συναισθηματική ματιά του συγγραφέα, ήδη από τις εισαγωγικές σελίδες μάς αποκαλύπτεται το μοναδικό περιεχόμενό του: Εθιά-Ροτάσι: Σόγια, κλώνοι, ιστορικά, διοικητικά και λαογραφικά στοιχεία.

Εφαλτήριο της συγγραφής αυτού του βιβλίου υπήρξε η αγάπη για τη γενέθλιο γη. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στην Εισαγωγή ο ίδιος ο συγγραφέας: «η αναδρομή στο παρελθόν αποτελεί ιερό καθήκον για να γνωρίσουμε τους προγόνους μας». Και από ό, τι φαίνεται, ο στόχος πραγματοποιήθηκε! Στο ανά χείρας βιβλίο διασώζεται και αναδεικνύεται, σε πεζό και ποιητικό λόγο, το ιστορικό και πολιτισμικό πρόσωπο των δύο οικισμών, Εθιάς και Ροτασίου.

Η δεκαετής και πλέον συλλογή και επεξεργασία του υλικού ήταν επίπονη και δύσκολη διαδικασία. Ο συγγραφέας αναζήτησε, συγκέντρωσε και αξιοποίησε τα υπάρχοντα στοιχεία: δημοσιευμένες και ανέκδοτες γραπτές πηγές, τεκμηριωμένη βιβλιογραφία και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, περίπου 3000 φωτογραφίες. Όλα με αντικειμενικότητα, ακρίβεια και αμεροληψία. 

Η έρευνα υπήρξε πολυεπίπεδη και πολύπλευρη, κρίνοντας από τον όγκο και το εύρος της. Αυτό όμως που, κατά γενική ομολογία, πλουτίζει το σύγγραμμα με ένα μοναδικό τρόπο, είναι οι προφορικές μαρτυρίες. Λόγω της μεγάλης έλλειψης γραπτών πηγών της τοπικής ιστορίας της Εθιάς και του Ροτασίου, οι προφορικές μαρτυρίες αποτελούν αναντικατάστατο και πολύτιμο συνδετικό κρίκο παρελθόντος-παρόντος.     

Η συλλογή, η οργάνωση και η επεξεργασία του υλικού οδήγησαν τον συγγραφέα να χωρίσει το βιβλίο σε τέσσερα μέρη τα οποία υποδιαιρούνται σε επιμέρους κεφάλαια.

Το πρώτο μέρος είναι αφιερωμένο στην Εθιά. Η πορεία της μέσα στον χρόνο, το σπουδαίο έργο του Συνδέσμου Ανάπλασης Εθιάς, φωτογραφίες με τα τοπωνύμια της γύρω περιοχής και ένα εξαιρετικό οδοιπορικό μέσα στο χωριό. Είναι αξιέπαινο ότι ο συγγραφέας φωτογράφισε και αντιστοίχισε κάθε σπίτι με κείμενο που το συνοδεύει, σχετιζόμενο με την ιστορία και τους ιδιοκτήτες του. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στα χαράκια και στα περίφημα ποτιστήρια της Εθιάς, που -ως κατασκευές- εκτός από τον πρακτικό τους χαρακτήρα, αποτελούν μνημείο της τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής.

  Στη συνέχεια, παρατίθενται αλφαβητικά τα σόγια της Εθιάς, 19 στο σύνολο. Η καταγραφή σε αυτό το σημείο είναι χωρίς προηγούμενο, καθώς πολλοί από εμάς μαθαίνουμε τις ρίζες μας, τους συγγενείς μας και στοιχεία που ήταν ως τώρα άγνωστα, όπως έχουν σωθεί στην προφορική παράδοση και στα αρχεία της κοινότητας. Για κάθε οικογένεια διαρθρώνεται πλήρες γενεαλογικό δέντρο, από τους παλαιότερους μέχρι τους πιο πρόσφατους απογόνους, και πάλι με πλήρη φωτογραφική τεκμηρίωση. Οι μαντινάδες του συγγραφέα τραγουδούν:

« Στου Βόλακα τον ασκιανό, όντε βρεθώ καθίζω                                                                   κι ενός παλιού καλού καιρού θύμησες νεχουμίζω.

Ανεχουμίζω τα παλιά, βάζω τα στο μυαλό μου,                                                περαματώ τη σκέψη μου και στήνω τ’ αργαλειό μου.

Στήνω με τέχνη τ’ αργαλειό, βάζω το νου να ’φαίνει                                                     κι αρχίνησε σιγά σιγά το τόπι να προβαίνει.

Τα σόγια ξόμπλια γίνονται, μορφίζουνε το τόπι                                                          και ανασταίνονται νεκροί και ξεχασμένοι ανθρώποι.

Άνθρωποι που περπάτησαν στα Εθιανά σοκάκια                                                           κι αφήσανε στο διάβα τους παιδιά και εγγονάκια.» 

Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι ναοί και τα ξωκλήσια της Εθιάς, τα «μοναστήρια» όπως συνήθιζαν να τα ονομάζουν πολλοί Εθιανοί. Σπουδαίο κεφάλαιο αποτελεί ο Εθιανός γάμος, όπου ο συγγραφέας μας αποκαλύπτει ευρύτερα και το ποιητικό του τάλαντο. Συνδυάζοντας μοναδικά ποιητικό και πεζό λόγο καταγράφει μυθιστορηματικά πώς γινόταν ο γάμος στην Εθιά, από το προξενιό μέχρι και τον αντίγαμο. Το πρώτο μέρος του βιβλίου ολοκληρώνεται με τις γιορτές της Εθιάς, έχοντας ως αφετηρία τα Χριστούγεννα και καταλήγοντας στη μεγάλη γιορτή του καλοκαιριού, το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία. 

Μέσα σε αυτό το εορταστικό κλίμα της Εθιάς,  η εξαίρετη συνάδελφος αρχαιολόγος κ. Μαρίνα Βελεγράκη ανοίγει την αυλαία του δεύτερου μέρους του βιβλίου, με μια αξιόλογη αρχαιολογική τοποθέτηση για το αρχαίο Ρύτιον, το Ροτάσι.  Και εδώ καταγράφονται, κατά αντιστοιχία με την Εθιά, οι 11 οικογένειες του Ροτασίου, οι ναοί και τα ξωκλήσια του. 

Το τρίτο μέρος δρα ενοποιητικά ως προς τους δύο οικισμούς. Εδώ συγκεντρώνεται όλο το αρχειακό υλικό της κοινότητας Εθιάς-Ροτασίου από τα χρόνια της Δημογεροντίας του Δήμου Χάρακα ως την υπάρχουσα τοπική αυτοδιοίκηση του 2020. Για πρώτη φορά, δημοσιεύονται τα πρακτικά της κοινότητας Εθιάς «με όλους τους προέδρους, τα κοινοτικά συμβούλια, τις διοικητικές αλλαγές, μέρος των πρακτικών», εξηγεί ο συγγραφέας.

Με την ολοκλήρωση του αρχειακού υλικού, παραδίδεται η σκυτάλη σε δύο πολύ ενδιαφέροντα κεφάλαια. Στο ένα καταγράφονται περί τα 36 επαγγέλματα που ασκούσαν οι κάτοικοι της Εθιάς και του Ροτασίου με αναφορά στα εργαλεία-αντικείμενα που χρησίμευαν σε κάθε εργασία, συνοδευόμενα από πλήθος φωτογραφιών. Στο τελευταίο κεφάλαιο του τρίτου μέρους, παρουσιάζονται όλα τα παιδικά παιχνίδια που έπαιζαν τα παιδιά στην Εθιά και στο Ροτάσι «στα σώχωρα και στα σοκάκια». 

Το βιβλίο ολοκληρώνεται στο τέταρτο μέρος, όπου εκτός από τον ποιητικό επίλογο του συγγραφέα, συναντάμε και δύο πολύτιμα λεξιλόγια-βοηθήματα τόσο της κρητικής ντοπιολαλιάς όσο και λέξεων που έχουν οθωμανική προέλευση. 

Ο συγγραφέας μάς παραδίδει ένα υψηλού επιπέδου έργο και ένα πολύτιμο δώρο. Τη συνέχεια. Η συμβολή του στην τοπική ιστορία της Εθιάς και του Ροτασίου αλλά και της ευρύτερης περιοχής των Αστερουσίων είναι ανεκτίμητης αξίας. «Φωτίζει τις καταβολές μας και βοηθά να κατανοήσουμε και εμείς και οι νεότερες γενεές τις αρχές, τις αξίες, τα ήθη και τα έθιμα που πορεύτηκαν οι πρόγονοί μας και κατάφεραν να επιβιώσουν κάτω από δύσκολες και απάνθρωπες συνθήκες», γράφει ο Εθιανός Γιάννης Ζεβ. Ανδρουλάκης. 

Ευχόμαστε όλοι να είναι καλοτάξιδο, να ριζώσει και να καρπίσει στις καρδιές των ανθρώπων!

Ο Αντώνης Δημ. Κακουδάκης (Λεφουτσαντώνης) γεννήθηκε στην Εθιά Μονοφατσίου το 1949. Είναι παντρεμένος με τη Χρυσούλα Χαλκιαδάκη-Χατζησάββα και έχουν δύο παιδιά, τον Παναγιώτη, εκπαιδευτικό, και την Αλεξάνδρα, ψυχολόγο-μουσικό.